Program ochrony zasobów genetycznych pszczół rasy kraińskiej
linii Dobra
Napisał mgr inż. Jerzy Żwirski
1. Historia linii
Pierwotnie teren Polski zamieszkiwała (obejmowała) rasa środkowoeuropejska Apis mellifera mellifera L z wyjątkiem południowych krańców, gdzie swoim zasięgiem sięgała rasa kraińska Apis mellifera carnica (Goetze 1964). W paśmie Beskidu Wyspowego, na terenach porośniętych lasami jodłowymi występowała pszczoła rodzima, przystosowana do trudnych warunków klimatycznych i pożytkowych. W trakcie ewolucji powstała populacja miejscowa nazwana później Dobra. Pszczoła ta poprzez naturalną selekcję przystosowała się do tamtejszych warunków. Wytworzyła szereg cennych cech takich jak: odporność na choroby poprzez bardzo silny instynkt higieniczny, dużą zimotrwałość, przystosowanie do zimowli na spadzi, przerywanie czerwienia we wrześniu, ostrożne podejmowanie czerwienia na wiosnę oraz szybki rozwój po ustabilizowaniu się pogody.
Pierwsze informacje o pszczole z miejscowości Dobra pochodzą od Pana Jana Czecha, pszczelarza z Dobrej. Przeprowadzał On pierwszą selekcje tych pszczół o opisanych wcześniej cechach.
W czasie okupacji niemieckiej ukazało się rozporządzenie z 1943 roku dopuszczające i zalecane do hodowli pszczół linie w zależności od powiatów cyt. ,, Powiaty Kraków i Tarnów dla miejscowości leżących na południe od linii kolejowej Kraków – Lwów, ponadto Nowy Targ, Nowy Sącz, Jasło Krosno Sanok- sprowadzać mogą Sklenerki i hodować naszą pszczołę krajową” (Pszczelarz 1943 nr 70).
W artykule „Pszczoła miodonośna europejska” (Pszczelarz 1943 nr 4) Stanisław Mendrala na str. 58 opisuje różne rasy pszczół-cypryjską, włoszkę, kaukaską i porównuje je do rodzimych pszczół- krainki z Małopolski (Dobrej), Wrzosówki.
W 1947 roku komisja w składzie prof. A. Demianowicz, mgr A. Chwałkowski oraz mgr S. Stefański (Burnus 1961) po przejrzeniu pełnej dokumentacji hodowlanej u właściciela pasieki zarodowej p. Jana Czecha z Dobrej wytypowała i wybrała matkę założycielkę rodu. Posłużyła ona jako wzorzec hodowlany o następujących cechach:
Długość języczka: 6.15 mm
Suma szerokości termitu: 3 i 4 -4,89
Liczba haczyków na tylnym skrzydle: 21
Wartość indeksu kubitalnego: 57,2
W artykule tym opisano również jej cechy: ,,jest bardzo łagodna i z pszczół krajowych najbardziej trzyma się plastrów, nie jest płochliwa. Nie jest rojliwa i nawet w hodowli zakłada mało mateczników”.
W efekcie likwidacji związków pszczelarskich, które zajmowały się organizacją hodowli w roku 1948 brakuje danych źródłowych do opisu dalszych losów etapów pracy hodowlanej. Nie świadczy to jednak, iż zaniechano prac hodowlanych. Jak podaje J. Stachalska (1964) przez ten okres A. Chwałkowski cały czas selekcjonował linię Dobra. Powstanie na nowo związków pszczelarskich i zorganizowanie przez A. Chwałkowskiego Stacji Hodowli i Unasienniania Pszczół w Bochni w 1963 r otworzyło nową kartę w historii hodowli linii Dobra. Zaczęto wykorzystywać sztuczną inseminację do hodowli matek reprodukcyjnych oraz zaczęto masową produkcję matek do pasiek produkcyjnych. Materiał zarodowy posłużył do dalszej hodowli i krzyżówek międzyliniowych. Zagadnienie identyfikacji pszczoły miejscowej /Dobrej/ bardzo dogłębnie zbadali w swoich badaniach Gromisz (1968 ) oraz Bornus, Demianowicz, Gromisz (1966). Pierwszy wyróżnia powiat limanowski jako szczególnie liczebny w pszczołę krainską /Dobrą/. Pszczoła linii Dobra pozostawała w pasiekach na terenie Limanowszczyzny w sposób naturalny u pszczelarzy, którzy od dawna znali i doceniali jej wartość hodowlaną. Pozostawała tam niezmieniona, gdyż pszczelarze ,,obronili się” przed importowanymi liniami i krzyżówkami pszczół niedostosowanych do tamtejszych warunków klimatycznych i pożytkowych. Niestety na innych terenach nie udało się uchronić innych wartościowych ras i linii, poza rasą środkowoeuropejską w okolicach Puszczy Kampinoskiej oraz Augustowskiej.
Linia Dobra przetrwała ten „szalony” okres fascynacji obcymi rasami i liniami dzięki mądrości pszczelarzy z okolic Dobrej i Tymbarku. Swoje pasieki prowadzili wtedy m.in. p. Dziadoń z Podłopienia, Kurek z Dobrej. Z tych pasiek pochodzi materiał, który w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych trafił do pana Jerzego Smotra z Tymbarku. Dzięki Jego pracy hodowlanej udało się utrzymać linię Dobra w niezmienionej postaci do czasów obecnych. Pasieka pana J. Smotra realizowała od 1995 roku Krajowy Program Doskonalenia Genetycznego Pszczół z Zastosowaniem Systemu Hodowli Zachowawczej dla linii Dobra. Dopingiem do pracy były efekty produkcyjne tych pszczół oraz unikatowe ich cechy opisane wcześniej.